‘Ewlehî’ û ‘Bêrû’tî…
Têgeha ‘ewlehiyê’, li ser zarê serdestan tim xwedî naverokek cuda bû. Di navbera ewlehiya insanan, wezayê, jînê û ya rêvebiran, ya çîn û zumreyên ‘bişens’ de têkiliyek berevajî hebû. Gava ewlehiya aliyekî ji bo aliyê din weke bêewlehî hate dîtin; têkoşînan, qetliaman û trajediyan jî rû dan. Dîroka mirovahiyê mişt e bi van.
Qetliama Dêrsimê jî, ku di 1937/1938an de pêk hat û ji aliyê gelê herêmê ve weke ‘Terteleyê’ tê zanîn, weke ‘tevgera ewlehiyê’ di arşîvên dewletê de cî girt. Lê ji aliyê karesatdîdeyên vê qetliamê ve ev bû rastiyek ji êş, bêwarî û sirgûnan û kir ku hîsa ‘bêbaweriyê’ her di dilê gel de bimîne. Seyîd Riza û hevalên wî yên ku 83 sal berê hatin sêdarekirin jî, Dêrsima ku lêborînek jê nehatî xwestin jî hêna mijara vê bêewlehî û bêbaweriyê ne.
Ew çerx her digere. Sermeseleyê; lîstika bi navê ‘Bêrû’ ya Dario Foeyê xelatgirê Nobelê hat qedexekirin. Li her derê ku darê zorê li ser e, weke gezek nan, ziman û çand jî tên astengkirin lê mixabin jîn û dahatûyeke ewle nayê sazkirin.
Ji qedexekirina ‘Bêrû’yê, ji Qetliama Dêrsimê em pê zanin ku tenê ew bêrûtî derdikeve holê. Em hêvî dikin ku ev hejmara me jî bi dilê we be.
***
‘Güvenlik’ ve ‘Yüzsüz’lük…
‘Güvenlik’ kavramı, egemenlerin dilinde ‘kendine özgü’ bir içerik taşıdı hep. İnsanların, doğanın, yaşamın güvenliği ile yönetenlerin, ‘şanslı’ sınıf ve zümrelerin güvenliği arasında tersine bir ilişki oldu.
Bir tarafın güvenliği diğeri için güvensizlik sayılınca, bu tersliğin ürettiği mücadeleler, katliamlar, trajedilerle doldu insanlık tarihi…
1937/38’de yaşanan ve yerelde ‘Tertele’ diye bilinen Dersim katliamı da ‘güvenlik harekâtı’ olarak geçti devlet arşivlerine. Terteleyi yaşayanlar açısından ise yitirilenlerin acılı anıları, yurtsuzluk ve sürgün hikâyeleriyle dile getirilen bu gerçeklik, hâlâ duyulan bir ‘güven(ce)sizlik’ hissinin de nedeni oldu. 83 yıl önce idam edilen Seyit Rıza ve arkadaşları da dahil, ‘özür dilenmeyen ‘Dersim’, bahsettiğimiz ‘güvenlik-güvensizlik’ sarkacının konusudur hâlâ.
Öyle ki o ‘sarkaç’ salınmaya devam ederken, Nobel ödüllü Dario Fo’nun eserinden uyarlanan tiyatro oyunu Bêrû (Yüzsüz) da yasaklanabilmekte. ‘Güvenlik’ sopasının değdiği yerde, ekmek gibi dil ve sanat da askıya alınıyor ama güvenli bir yaşam ve gelecek kurulamıyor maalesef… ‘Yüzsüz’ün yasaklanmasından Dersim 38’den aşina olduğumuz o malum yüzsüzlük doğuyor sadece!
İyi okumalar…